تست‌ و تحویل تاسیسات برقی

در صفحه ۳۷ مقررات ملی ساختمان (مبحث 13) ویرایش سال 1395 ذکر شده است که قبل از شروع بهرەبرداری و یا پس از هر تغییر عمدە، باید تست تاسیسات برقی انجام شود که گامی بسیار مهم در سلامت ساختمان می‌باشد. 

استفاده از ابزارها و تجهیزات برای انجام تست‌های دقیق که توسط کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیک (IEC) بیان شده است الزامی می‌باشد. الزامات مربوط به تست تاسیسات برقی نصب ثابت در ساختمان‌ها توسط IEC 60364 و استانداردهای ملی معادل آن مشخص شده‌ است، بخش 61-6 این استاندارد الزامات تأییدیه از IEC 60364 را شرح می‌دهد.  

تست تاسیسات برقی

قبل از انجام تست‌ها، ابتدا بازرسی با استفاده از تمام حواس به خصوص بازدید بصری انجام می‌شود تا تأیید شود که تجهیزات الکتریکی با سیم‌کشی دائم مطابق با الزامات ایمنی بوده و نقصی در تاسیسات برقی دیده نمی‌شود. در بازرسی باید حداقل مواردی از قبیل روش حفاظت در برابر برق‌گرفتگی، انتخاب هادی‌ها با توجه به جریان مجاز، هماهنگی تجهیزات حفاظتی، نصب SPD، مکان مناسب نصب تجهیزات ایزولاسیون و کلیدزنی، رعایت رنگ‌بندی در هادی‌ها و ... بررسی شود. پس از این بازرسی تست تاسیسات برقی آغاز می‌شود. توجه داشته باشید که روش‌های تست شرح داده شده در IEC 60364.6.61 به عنوان روش‌های مرجع ارائه شده است.

تصویر 1: استفاده از ابزارهای مناسب برای تست تاسیسات برقی مطابق با استانداردهای IEC ضروری است

فقط شخص با تجربه، آموزش دیده و دارای صلاحیت فنی که همراه با ابزار تست استاندارد و لباس ایمن باشد، مجاز به انجام تست‌های مربوط به استاندارد IEC 60364.6.61 است. قبل از انجام تست‌ها باید اطمینان حاصل شود که اقدامات احتیاطی کافی برای جلوگیری از صدمه افراد و تجهیزات انجام شده باشد. همچنین اطمینان حاصل شود که خطری برای افراد حاضر در ساختمان و ساکنین وجود ندارد. پس از انجام تست‌ها مقادیر اندازه‌گیری شده باید به صورت گزارش به کارفرما ارائه شود، جهت مطالعه بیشتر در این مورد می‌توانید به مقاله "گزارش‌نویسی تحویل (تست و بازرسی) تاسیسات برقی" رجوع کنید.

الزامات اساسی IEC

IEC 60364.6.61 و معادل‌های ملی آن اعلام می‌کنند که تأیید صحت نصب باید با بازرسی بصری آغاز شده و پس از آن تست‌های زیر انجام شود:

• پیوستگی هادی‌های حفاظتی/همبندی اصلی و اضافی (تکمیلی)
• مقاومت عایقی
• تست مقاومت عایقی برای تایید کارایی تجهیزات SELV و PELV یا بوسیله جداسازی مدارها
• تست مقاومت عایقی برای تایید کارایی مقاومت کف و دیوار
• تست پلاریته 
• قطع ارتباط خودکار از منبع تغذیه (تست حلقه اتصال کوتاه)
• تست کارایی تجهیزات حفاظت اضافی (عمدتا RCD ها)
• تست توالی فازها
• تست عملکرد صحیح تجهیزات
• تست افت ولتاژ

ابزار اندازه‌گیری و حداقل مشخصات فنی آن‌ها باید بر اساس بندهای مربوطه از استاندارد IEC 61557 انتخاب شوند. اگر تجهیزات اندازه‌گیری دیگری مورد استفاده قرار گیرد، نباید درجه عملكرد و ایمنی کمتری داشته باشد.

مشاوره و خرید مولتی فانکشن تستر

 آزمون پیوستگی

 در مورد تست پیوستگی هادی‌های همبندی، باید هر کدام از هادی‌های‌ همبندی را از ترمینال اصلی اتصال زمین جدا کرده و مقاومت آن را به تنهایی اندازه‌گیری کرد.

متداول‌ترین روش تست پیوستگی، اندازه‌گیری مقاومت هادی‌ حفاظتی می‌باشد، که شامل بررسی و تایید تداوم همه هادی‌های حفاظتی تاسیسات و سپس آزمایش هادی‌های همبندی اصلی و اضافی (تکمیلی) است. همچنین در مدارهای نهایی حلقوی باید مقاومت هادی‌های برق‌دار تایید شود.

هدف از انجام تست پیوستگی بررسی تداوم الکتریکی است و پایه‌ای برای تست امپدانس حلقه اتصال کوتاه می‌باشد.

آزمون مقاومت عایقی

سلامت عایقی تجهیزات برای جلوگیری از برق‌‌گرفتگی بسیار مهم است. این آزمون معمولاً بین هادی‌های برق‌دار و بین هر هادی برق‌دار و هادی حفاظتی انجام می‌شود. در این تست باید تاسیسات بی‌برق بوده، تمام لامپ‌ها برداشته شده، کلیه تجهیزات نصب ثابت از مدار خارج شده، همه وسایل حفاظتی مدار در جای خود باقی مانده و مدارهای متفرقه و کلیدهای مدارهای نهایی بسته شوند.

این آزمون با اعمال ولتاژ DC بسته به ولتاژ نامی مدار و با دستگاه‌هایی که قادر به تامین ولتاژ تست 1000، 500 یا 250 ولت DC هستند انجام می‌شود. در سیستم‌های تکفاز، تست عایقی با استفاده از ولتاژ 500 ولت انجام می‌شود.

قبل از آزمایش، تجهیزات را از مدار جدا کرده و اقدامات لازم جهت حفاظت دستگاه‌های حساس در برابر آسیب دیدگی مانند تجهیزات هوشمند، ریموت‌ها، دیمرها، تایمر تاخیری و استارت الکترونیکی برای روشنایی فلورسنت و همچنین SPD ها، انجام می‌گیرد. مقادیر مقاومت پس از انجام این تست‌، مطابق با IEC 60364.6.61، باید بیش‌ از 1MΩ برای ولتاژ تست 1000 ولت، حداقل 1MΩ برای 500 ولت و 0.5MΩ برای 250 ولت باشد.

تصویر 2: تست مقاومت عایقی که مقدار تست نشان دهنده سالم بودن عایق تجهیزات می‌باشد

با توجه به ولتاژهای سطح بالای آزمون باید اقدامات احتیاطی و ایمنی ویژه‌ای انجام شود و به همه افراد اطلاع‌رسانی صورت گیرد.

برق‌یار مشاور شما در زمینه تست و تحویل

جداسازی مدارها

برای آزمون‌هایی که بدون برق انجام می‌شوند، با توجه به اینكه ممكن است ساختمان از یک برق موقت تغدیه شود و یا در دوره‌ای غیر از تحویل اولیه باشیم همواره باید از بی‌برق بودن مدارها مطمئن بود. به همین خاطر قبل از شروع تست‌های اصلی ساختمان باید آزمونی را تحت عنوان "جداسازی ایمن" انجام داده و برای آن اهمیت قائل شد.

این فرآیند توسط نشانگر ولتاژ (Voltage Indicator) تست می‌شود، به این صورت که نشانگر ولتاژ را ابتدا بین ترمینال هادی خنثی (نول) و فاز خروجی کلید اصلی، بار دیگر بین فاز خروجی کلید اصلی و ترمینال زمین (ارت) و در نهایت بین ترمینال‌های نول و ارت قرار می‌دهیم که در تمامی موارد نباید ولتاژی نشان داده شود.

همچنین جداسازی قسمت‌های برق‌دار از سایر مدارها و از زمین باید با اندازه‌گیری مقاومت عایقی نیز تأیید شود. به این صورت که مقادیر مقاومت به دست آمده باید با مقادیری که قبلاً ذکر شد، یکسان باشد و تا حد امکان کلیه مدارها تست شوند.

مقاومت عایقی کف و دیوار

این تست جهت مشخص کردن مقاومت الکتریکی کفپوش عایقی و همچنین مقاومت عایقی کف و دیوار به‌کار می‌رود. جهت اجرای این تست حداقل باید سه بار اندازه‌گیری مقاومت عایقی کف و دیوار در هر مکان انجام شود‌، یکی از تست‌ها در 1 متری هر قسمت قابل دسترس رسانا در محل انجام شود و دو اندازه‌گیری باقیمانده تا آنجایی که امکان دارد در مسافت‌های دورتر انجام پذیرد. اندازه‌گیری مقاومت عایقی کف و دیوارها در ولتاژ و فرکانس نامی مدار انجام می‌شود. مجموعه این اندازه‌گیری‌ها باید برای هر سطح مرتبط با محل تکرار شود.

انجام تست مقاومت عایقی کف

قطع اتصال خودکار

تأیید اثربخشی اقدامات حفاظتی در برابر تماس غیرمستقیم با قطع خودکار منبع، به نوع سیستم بستگی دارد. که به طور خلاصه به شرح زیر است:

• برای سیستم‌های TN: اندازه‌گیری امپدانس حلقه اتصال کوتاه و تایید مشخصه‌های وسایل حفاظتی مرتبط (یعنی بازدید بصری تنظیمات جریان اسمی کلیدها، تایید صحت وسایل حفاظتی و تست RCD ها)
• برای سیستم‌های TT: اندازه‌گیری مقاومت الکترود زمین برای قسمت‌های در دسترس هادی تاسیسات و تایید مشخصه‌های تجهیزات حفاظتی مرتبط (یعنی بازدید بصری و تست RCD ها)
• برای سیستم‌های IT: محاسبه یا اندازه‌گیری جریان خطا

امپدانس حلقه اتصال کوتاه

امپدانس حلقه اتصال کوتاه در فرکانس نامی مدار (50 هرتز) اندازه‌گیری می‌شود. در آزمون امپدانس حلقه زمین، مقاومت مسیر جریان خطا بین هادی فاز و زمین حفاظتی اندازه‌گیری می‌شود که مقدار این مقاومت باید به اندازه کافی کم باشد تا جریان لازم برای تریپ یک وسیله حفاظتی مدار مانند کلید مینیاتوری را فراهم کند. تعیین جریان اتصال کوتاه قابل انتظار (PFC) برای اطمینان از عدم عبور جریان بیش از حد تحمل فیوزها و کلیدهای مینیاتوری و اضافه جریان مهم است. تست PFC در ورودی تاسیسات (حداکثر جریان اتصال کوتاه) و در آخرین نقطه مدارهای نهایی (حداقل جریان اتصال کوتاه) انجام می‌شود.

تصویر 3: امپدانس بدست آمده برای یک مدار حفاظت شده توسط MCB C16 که مطلوب نیست و کلید حفاظتی باید تعویض گردد

مقاومت الکترود زمین 

روش‌های مختلفی برای اندازه‌گیری مقاومت الکترود زمین وجود دارد که در این مبحث نمی‌گنجد و می‌توانید مقاله "مرجع کامل اندازه‌گیری سیستم ارتینگ 1" را مطالعه بفرمایید.

 قبل از تست، در صورت امکان الکترود زمین باید از شینه اصلی تاسیسات جدا شود. هنگام جدا کردن هادی اتصال به زمین باید از عدم وجود جریان نشتی در آن بوسیله آمپرمتر کلمپی اطمینان حاصل نمود.

تصویر 4: اندازه‌گیری مقدار مقاومت سیستم ارتینگ

تست RCD ها

در جایی که جریان‌های بسیار کم و ناچیزی به زمین جاری می‌گردند و باعث تحریک کلیدهای حفاظتی نمی‌شوند، به منظور حفاظت بیشتر معمولا از کلیدهای جریان باقیمانده (RCD) استفاده می‌شود. باید توجه داشت که این جریان‌های ناچیز هنوز هم می‌تواند باعث ایجاد شوک الکتریکی خطرناک یا تولید گرمای منجر به آتش‌سوزی شوند. آزمون اولیه RCD شامل تعیین زمان تریپ (بر حسب میلی‌ثانیه) با معرفی جریان خطای جاری مدار است.

با توجه به اینکه در تست RCD یک اتصالی عمدی روی مدار اعمال می‌شود باید قبل از تست RCD تست امپدانس حلقه اتصال کوتاه انجام شده باشد و هشدارهای لازم ایمنی به افراد و ساکنین داده شده باشد.

روی همه RCD ها یک دکمه تست قرار دارد که بیشتر مجریان تاسیسات برقی، تست RCD را فقط فشردن این دکمه می‌دانند ولی در واقع تست RCD فقط با دستگاه‌های استاندارد و در چند مرحله با اعمال جریان‌های 0.5 برابر، یک برابر و 5 برابر جریان نامی انجام می‌شود.

تصویر 5: رمپ تست جریان عملکرد RCD

تست پلاریته

در مواردی که مقررات ملی و محلی نصب دستگاه‌های کلیدزنی و حفاظتی تکفاز را در هادی خنثی ممنوع می‌کند، باید آزمایش قطبیت (پلاریته) انجام شود تا صحت اتصال همه دستگاه‌های حفاظتی به فاز را تایید نماید. پلاریته نادرست باعث می‌شود که حتی در صورت قطع کلید یا وسایل حفاظتی، فاز برق‌دار روی تجهیزات و دستگاه‌های متصل کماکان باقی بماند و خطرات زیادی هم خود دستگاه و هم اشخاص بهره‌بردار را تهدید می‌نماید. حتی در سرپیچ‌‌های لامپ‌ها هم باید فاز به کنتاکت وسط سرپیچ متصل گردد.

تست عملکردی

کلیه قطعات و تجهیزات از قبیل کلیدهای محافظ و کنترل، درایوها، کنترل‌ها و اینترلاک‌ها باید از لحاظ عملکردی آزمایش شوند تا تایید شود که به صورت صحیح و مطابق با الزامات استاندارد مربوطه نصب و تنظیم شده‌اند. 

جهت خلاصه تست‌های تاسیسات برقی می‌توانید مقاله "جمع‌بندی تست‌های تاسیسات برقی" را مطالعه بکنید.

منابع :

- IEC 60364-6

- BS 7671-2018